- სატრფომ მითხრა, თქვენთან ვიცეკვებ, წითელ ვარდებს თუ მომიტანთო, - წამოიძახა ახალგაზრდა სტუდენტმა, - მაგრამ ჩემს ბაღში ერთი წითელი ვარდიც კი არ მოიძებნება.

იქვე, ქვამუხაზე, ბუდეში ბულბული იჯდა. სტუდენტის სიტყვები რომ გაიგონა, ფოთლებში გამოიხედა და განცვიფრდა.

- ჩემს ბაღში ერთი წითელი ვარდიც კი არ არის, - წამოიძახა სტუდენტმა და ლამაზი თვალები ცრემლით აევსო, - აჰ, რა უბრალო რამეზე ჰკიდია ადამიანის ბედნიერება! ყოველივე წამიკითხავს, რაც ბრძენთ დაუწერიათ; ფილოსოფიის ყველა საიდუმლოს ჩავწვდომივარ და მაინც, ერთი წითელი ვარდისთვის მთელი სიცოცხლე უბედური უნდა ვიყო.

- ძლივს არა ვნახე ნამდვილი მიჯნური. - თქვა ბულბულმა, - ყოველ ღამე ასეთ მიჯნურს ვუგალობდი, თუმცა მე თვითონ არასოდეს მენახა იგი: ყოველ ღამე ვუამბობდი ვარსკვლავებს მის ამბავს და აი მხოლოდ ახლა ვხედავ მას. სუმბულის ყვავილივით მუქია თმა მისი, ბაგე კი - მისი სურვილის ვარდივით წითელი. მაგრამ ვნებამ სახე მქრქალ სპილოსძვალს დაუმსგავსა და დარდმა შუბლზე თავისი დაღი დააჩნია.

- უფლისწული ხვალ საღამოს მეჯლისს მართავს და ჩემი სატრფოც იქ იქნება, - წაიდუდუნა ახალგაზრდა სტუდენტმა. - წითელ ვარდს თუ მივუტან, მთელი ღამე, გათენებამდე იცეკვებს ჩემთან. მე შემეძლება მას ხელი მოვხვიო. ის კი მხარზე თავს დამადებს; მე ხელს მოვჭიდებ მის ხელს და მთელი ღამე ვიცეკვებთ ერთად. მაგრამ ჩემს ბაღში არ არის წითელი ვარდი და მე მარტოდ-მარტომ უნდა გავატარო საღამო. ის ზედაც არ შემომხედავს, ისე ჩამივლის... გული, გამისკდება...

- ეს მართლაც სამდვილი მიჯნურია! - თქვა ბულბულმა, - რასსაც მე ვუგალობ. სწორედ ის სტანჯავს; რაც ჩემთვის ლხენაა, მისთვის წამებად ქცეულა. სიყვარული ჭეშმარიტად სასწაულია. ის ზურმუხტზე უძვირფასესია და უფრო იშვიათია, ვიდრე მშვენიერი იაგუნდი. სიყვარულს ვერ იყიდი მარგალიტითა და ბროლ-ბადახშით, ან ვის უნახავს სიყვარული იყიდებოდეს, ვის უნახავს სიყვარულის ვაჭარი. სიყვარულს ფასი არ დაედება.

- მემუსიკენი ქანდარაზე ჩანგს ააჟღერებენ, - თქვა ახალგაზრდა სტუდენტმა, - ჩემი სატრფო ქნარისა და ვიოლინოს ხმას აჰყვება და ისე იცეკვებს, თითქოს მიწას არ ეხებოდეს მისი ფეხი. მდიდრულად მორთული თაყვანისმცემლები მის გარშემო მოიყრიან თავს. ჩემთან კი არ იცეკვებს, რადგან წითელ ვარდს ვერ მივუტან. - სტუდენტმა სახეზე ხელები აიფარა და ქვითინით დაემხო მოლზე.

- რა ატირებს? - გაიკვირვა პატარა მწვანე ხვლიკმა და კუდაშვერილმა სტუდენტს გვერდით გაურბინა.

- მართლა და რა ატირებს? - იკითხა პეპელამ, რომელიც მზის სხივს მისდევდა კვალდაკვალ.

- მართლა, რა ატირებს? - ხმადაბლა ჰკითხა ზიზილომ მეზობელს.

- წითელი ვარდისთვის ტირის, - ჩამოსძახა ბულბულმა.

- წითელი ვარდისთვის! - გაიოცა ყველამ, - როგორ არა რცხვენია?

პატარა ხვლიკმა კი, რომელიც ბუნებით, ცოტა არ იყოს, ცინიკოსი გახლდათ, ხმამაღლა გაიცინა.

მხოლოდ ბულბულმა გაუგო სტუდენტს. უხმოდ იჯდა იგი მუხის ხეზე და სიყვარულის იდუმალებაზე ფიქრობდა. მერე უეცრად წაბლისფერი ფრთები გაშალა და ჰაერში შეიფრთხიალა. როგორც ჩრდილი, ისე გადაევლო თავს ჭალას და ჩრდილივით გადასერა ბაღი.

კორდის შუაგულში საუცხოო ვარდის ბუჩქი იდგა. ეს რომ ბულბულმა დაინახა, მიფრინდა და მის ერთ შტოზე დაეშვა.

- მომეცი წითელი ვარდი, - შესძახა ბულბულმა, - და მე ჩემს უტკბილეს სიმღერას გეტყვი.

ბუჩქმა თავი გაიქნია.

- მე თეთრი ვარდები მაქვს, - უპასუხა, თეთრი, როგორც ზღვის ქაფი და უფრო თეთრი, ვიდრე მთის თოვლი. ჩემს ძმასთან წადი, ძველ მზის საათს რომ შემოხვევია. იქნება იქ იშოვო, რასაც დაეძებ.

მიფრინდა ბულბული ვარდის ბუჩქთან, ძველ მზის საათს რომ შემოხვეოდა.

- მომეცი წითელი ვარდი! - შესძახა ბულბულმა, - და ჩემს უტკბილეს სიმღერას გეტყვი.

ბუჩქმა თავი გაიქნია.

- მე ყვითელი ვარდები მაქვს, - უპასუხა, - ყვითელი, როგორც თმები სირინოზისა, რომელიც ქარვის ტახტზე ზის და უფრო ყვითელი, ვიდრე ნარგიზი, მინდვრად მთიბავის მოსვლამდე რომ ყვავის. ჩემს ძმასთან წადი, სტუდენტის ფანჯრის წინ რომ ხარობს. იქნება იქ იშოვო, რასაც დაეძებ.

მიფრინდა ბულბული ვარდის ბუჩქთან, სტუდენტის ფანჯრის წინ რომ ხარობდა.

- მომეცი წითელი ვარდი - შესძახა ბულბულმა, - და ჩემს უტკბილეს სიმღერას გეტყვი.

ბუჩქმა თავი გაიქნია.

- მე წითელი ვარდები მაქვს - უპასუხა, წითელი, როგორც მტრედის ტერფი და უფრო წითელი, ვიდრე მარჯნის მარაოები, ერთთავად რომ ირხევიან ზღვის წიაღში. მაგრამ წელს მე ვარდს ვერ მოვისხამ, რადგან ყინვამ კოკორი დამიზრო, ზამთარმა ძარღვები გამიყინა და ქარიშხალმა ტოტები დამილეწა.

- მე ხომ ერთადერთი ვარდი მინდა, - შესძახა ბულბულმა, - მხოლოდ ერთადერთი. განა არ არსებობს საშუალება მისი შოვნისა?

- არსებობს - უპასუხა ბუჩქმა, - მაგრამ იმდენად საზარელი, რომ თქმაც ვერ გამიბედია.

- მითხარი, - უთხრა ბულბულმა, - არ მეშინია!

- თუ წითელი ვარდი გინდა, - თქვა ბუჩქმა, შენ ის გალობით უნდა ამოიყვანო და შენი გულის სისხლით წითლად შეღებო. ეკალზე მკერდმიბჯენილმა მთელი ღამე უნდა მიმღერო. ეკალი გულს დაგესობა, შენი სისხლი ჩემს ძარღვებში გადმოიღვრება და ჩემი გახდება.

- ერთი წითელი ვარდისთვის სიკვდილი მძიმე საფასურია. - შესძახა ბულბულმა, - სიცოცხლე კი ყველასთვის ძვირფასია. რა ნეტარებაა მწვანე ტყეში ყოფნა, როცა შეჰყურებ მზეს ოქროს ეტლში და მთვარეს მარგალიტის ეტლში. რა ტკბილია კუნელის სურნელება, რა საამოა მინდორში მიმალული მაჩიტელა და ბორცვის თავზე გადაშლილი მანანა და მაინც სიცოცხლეს სიყვარული სჯობია და ჩიტის გულიც ადამიანის გულს ვერასოდეს შეედრება.

ბულბულმა გაშალა წაბლისფერი ფრთები და ჰაერში შეიფრთხიალა. ჩრდილივით გადასერა ბაღი და ჩრდილივით გადაევლო ჭალას.

სტუდენტი ისევ ისე იწვა ბალახში და მის ლამაზ თვალებს ცრემლი ჯერაც არ შეშრობოდა.

- ბედნიერი იყავი, ბედნიერი! - შესძახა ბულბულმა, - შენ გექნება წითელი ვარდი. მე მას მუსიკით ამოვიყვან მთვარის შუქზე და ჩემი გულის სისხლით წითლად შევღებავ. სამაგიეროდ შენგან მხოლოდ ერთს ვითხოვ - ნამდვილ სიყვარულს, რადგან სიყვარფლი ფილოსოფიაზე უფრო გონიერია და ძალაუფლებაზე უფრო ძლიერია. სიყვარულის ფრთები ალისფერია და როგორც ცეცხლი, ისეთია მისი სხეული. ბაგენი მისი თაფლივით ტკბილია და სუნთქვა მისი საკმეველივით სურნელოვანი.

სტუდენტმა ზევით აიხედა და ჩიტს ყური მიუგდო. მაგრამ ვერაფერი გაიგო, რას ეუბნებოდა ბულბული, რადგან მხოლოდ ის იცოდა, რაც წიგნებში ამოეკითხა.

მუხის ხემ კი გაიგო და დაღონდა; მუხას ძალიან უყვარდა პატარა ბულბული, მის ფოთლებში ბუდე რომ გაეკეთებინა.

- ერთი კიდევ მიმღერე, - ჩასჩურჩულა ბულბულს მუხამ, - მე ხომ უშენოდ სულ მარტოდმარტო დავრჩები.

უმღერა ბულბულმა მუხას და, თითქოს ვერცხლის სურიდან წყალი კამკამით მოედინებაო, ისე ჟღერდა ჰაერში ჩიტის ხმა.

როდესაც ბულბულმა გალობა დაასრულა, სტუდენტი წამოდგა, - ჯიბიდან უბის წიგნაკი და ფანქარი ამოიღო.

- ვერ წავართმევთ, ოსტატურად მღერის, -. ჩაილაპარაკა მან და გზას გაუდგა, - მაგრამ აქვს კია გრძნობა? არა მგონია! ეს ჩიტიც ხომ ისეთივეა, როგორც ხელოვანთა უმეტესობა: მხოლოდ გარეგნობა და ისიც ყოველგვარი გულწრფელობის გარეშე. სხვისთვის თავს არ გასწირავს და მუსიკის მეტი არა სწამს რა. და მაინც, იმას ვერ დავუკარგავთ, რომ ეს ფრინველი საუცხოო ხმას გამოსცემს. რა სამწუხაროა, რომ ეს უსარგებლო და გარეგანი ხმებია.

სტუდენტი შინ შევიდა, პატარა საწოლზე წამოწვა და სიყვარულის ფიქრს მისცა თავი; ცოტა ხანს უკან ჩაეძინა კიდეც.

როცა ცას მთვარის შუქი მოეფინა, ბულბული მიფრინდა ვარდის ბუჩქთან და მკერდი ეკალს მიადო. მთელი ღამე გალობდა ბულბული ეკალზე მკერდმიბჯენილი და ბროლივით ცივი მთვარე თავდახრილი უსმენდა მას. მთელი ღამე გალობდა ბულბული. ეკალი სულ უფრო და უფრო ესობოდა მკერდში და ბულბული სისხლისაგან იცლებოდა.

პირველად ბულბულმა იმღერა, თუ როგორ დაიბადა ყმაწვილისა და გოგონას გულში სიყვარული, და ბუჩქის კენწეროზე თვალწარმტაცი ყვავილი გადაიშალა. ფურცელი ფურცელს მოჰყვებოდა, როგორც სიმღერა მოსდევდა სიმღერას. ვარდი ჯერ ფერმკრთალი იყო, როგორც მდინარის პირას ჩამოწოლილი ნისლი, ფერმკრთალი, როგორც ფერხნი დილისა და ვერცხლისფერი, როგორც ფრთები განთიადისა. როგორც ვარდის ჩრდილი ვერცხლის სარკეში, როგორც ვარდის ანარეკლი წყლის ანკარა გუბეში, ისეთი იყო ვარდი; რომელიც ბუჩქის კენწეროზე გაიფურჩქნა, მაგრამ ბუჩქმა ბულბულს შესძახა უფრო მეტად მისწოლოდა მკერდით ეკალს.

- უფრო მაგრად. პატარა ბულბელო, - შესძახა ბუჩქმა, - თორემ საცაა თავზე დაგათენდება, ვარდი კი ჯერ ისევ თეთრია.

ბულბული კიდევ უფრო მაგრად მიეკრა ეკალს და უფრო ხმამაღლა ამღერდა, რადგანაც იგი იმას მღეროდა, თუ როგორ დაიბადა ვნება ვაჟისა და ქალწულის გულში.

და ყვავილის ფურცლებს ნაზი ვარდისფერი შეეპარა, როგორც მეფის სახეს, როდესაც იგი თავის სასძლოს ბაგეზე დაეკონება. მაგრამ შუაგულამდე ვერ მიეღწია ეკალს და ჯერ თეთრი იყო ვარდის გული, რადგან მხოლოდ ბულბულის გულის სისხლს შეეძლო მეწამულისფრად შეეღება იგი. და ბუჩქმა ბულბულს შესძახა უფრო მეტად მისწოლოდა მკერდით ეკალს.

- უფრო მაგრად, პატარა ბულბულო, - შესძახა ბუჩქმა, - თორემ საცაა თავზე დაგათენდება, ვარდი კი ჯერ ისევ თეთრია.

ბულბული უფრო მეტად მიაწვა მკერდით ეკალს და ეკალიც მის გულს შეეხო. სასტიკმა ტკივილმა ელვასავით დაუარა ტანში. მწვავე, მწვავე იყო ტკივილი; მით უფრო მგზნებარედ მღეროდა ბულბული, რადგან ახლა იგი იმ სიყვარულს უგალობდა, რომელსაც სიკვდილი სრულეოფას ანიჭებს, იმ სიყვარულს, რომელიც საფლავში არ ჰპოვებს ბოლოს. და თვალწარმტაცი ვარდი ძოწისფერი გახდა, ვით დაფიონი აღმოსავლეთის ცაზე. ძოწისფერი იყო მისი გვარგვინი და ლალივით წითელი - მისი გული.

მაგრამ ბულბულს ხმა შეუსუსტდა, პატარა ფრთები აუფართხალდა და თვალებზე ბინდი გადაეკრა. სულ უფრო და უფრო ჩუმად მოისმოდა მისი ხმა. ბულბულმა იგრძნო, რომ სუნთქვა ეკვროდა, და აი, ერთხელ კიდევ გაისმა ჰაერში ბულბულის სიმღერა. თეთრმა მთვარემ გაიგონა ეს და დაავიწყდა განთიადის მოახლოება, ცაში შეყოვნდა. წითელმა ვარდმა გაიგონა ეს და აღტყინებისგან ათრთოლებულმა დილის გრილ ნიავს გული გადაუშალა, ექომ მიიტანა იგი მეწამულ მღვიმეში, მთაზე და მძინარე მწყემსებს ძილი გაუკრთო. სიმღერამ მდინარის ლელიანშიც გაიკვლია გზა და ლერწმებმა ზღვას წაუღეს მისი დანაბარები.

- შეხედე, შეხედე, - შესძახა ბუჩქმა ბულბულს, - ვარდი მზად არის.

მაგრამ ბულბულს ხმა არ გაუღია. გულგანგმირული უსულოდ ეგდო ხშირ ბალახში.

შუადღისას სტუდენტმა ფანჯარა გამოაღო და გარეთ გამოიხედა.

- აი, ბედიც ამასა ჰქვია! - წამოიძახა მან, წითელი ვარდი! ამის მსგავსი არა მინახავს რა ჩემს სიცოცხლეში. ეს ყვავილი იმდენად ლამაზია, რომ დარწმუნებული ვარ, მას გრძელი ლათინური სახელწოდება ექნება.

სტუდენტი ფანჯრიდან გადაიხარა და ვარდი მოწყვიტა. შემდეგ ქუდი დაიხურა და ვარდით ხელში პროფესორის სახლისკენ გაქანდა.

პროფესორის ქალი კარებთან იჯდა და ლურჯ აბრეშუმს გორგალზე ახვევდა; მის ფერხთით პატარა ძაღლი იწვა.

- თქვენ დამპირდით, რომ ჩემთან იცეკვებთ, წითელ ვარდს თუ მოგიტანდით, - შესძახა სტუდენტმა, - აი, ყველაზე წითელი ვარდი მთელ ქვეყანაზე. ამაღამ მკერდზე დაიბნიეთ და, როდესაც ერთად ვიცეკვებთ, ვარდი გეტყვით, როგორ მიყვარხართ.

ქალმა წარბი შეიკრა.

- ვშიშობ, ეს ვარდი ჩემს კაბას არ მოუხდება, - თქვა მან, - ეგეც რომ არა, კამერჰერის ძმისწულმა ნამდვილი თვალ-მარგალიტი გამომიგზავნა და ყველამ იცის, რომ თვალ-მარგალიტი ყვავილზე უფრო ძვირფასია.

- ღმერთმანი, დიდი უმადური ვინმე ბრძანებულხართ, - თქვა სტუდენტმა და გაბრაზებულმა ყვავილი ქუჩაში ისროლა. ვარდი თხრილში ჩავარდა და ზედ ეტლმა გადაუარა.

- უმადურიო! - თქვა ქალმა, - იცით რა! თქვენ კი ძალიან უხეში ყოფილხართ. ვინა ხართ, ერთი გამაგებინეთ. მხოლოდ სტუდენტი და მეტი არაფერი. თქვენ ფეხსაცმელზე ვერცხლის ბალთებიც კი არ გექნებათ, როგორც კამერჰერის ძმისწულსა აქვს.

ქალი წამოდგა და შინ შევიდა.

- რა სისულელე ყოფილა სიყვარული! - თქვა უკან გამობრუნებულმა სტუდენტმა, - მას ლოგიკის ნახევარიც არ შესძლებია, რადგან იგი არაფერს არ ამტკიცებს, ყოველთვის ისეთს რასმე გპირდება, რაც არ სრულდება და ცდილობს ისეთი რამ დაგაჯეროს, რაც სიმართლეს არ შეეფერება. იგი სულ არ არის პრაქტიკული. ჩვენს დროში კი პრაქტიკულობა ყველაფერია. ამიტომ სჯობს ფილოსოფიას ჩავუჯდე და მეტაფიზიკა შევისწავლო.

სტუდენტი შინ შევიდა, თაროდან ერთი სქელტანიანი, მტვრით დაფარული წიგნი გადმოათრია და კითხვას შეუდგა.