იყო და არა იყო რა, ღვთის უკეთესი რა იქნებოდა, იყო ერთი საწყალი ცოლ-ქმარი, ჰყავდათ ერთი ვაჟი. მამამ თქვა: მე რომ ეგრე ვიტანჯები, მოდი და, ჩემს შვილს ვასწავლი, იმან მაინც კარგი ნახოსო.

წაიყვანა და ერთ მეცნიერ კაცს მიაბარა. მშობლები პირიდან ლუკმას იღებდნენ და შვილს უგზავნიდნენ.

გავიდა ხანი, ბიჭმა სწავლა დაამთავრა და დაბრუნდა თავის ქვეყანაში, დიდხანს ეძება სამსახური, მაგრამ, რაკი გლეხის შვილი იყო, ადგილი არ მისცეს. დარჩა ისევ ღარიბი მშობლების შემყურე.

ბიჭი ძალიან დააღონა ცხოვრების უკუღმართობამ, ყველაზე მეტად კი მშობლების გაწეული ამაგი აწუხებდა.

ბევრი იღონა, ბევრი იფიქრა და ბოლოს თავის დედ-მამას გამოუცხადა:

- ჩემო მშობლებო, ასეთ გაჭირვებაში რომ ვცხოვრობთ, წავალ, ჩემს თავს გავყიდი და იმ ფულით თქვენ მაინც ცოტა ხანს თავს გაიტანთო.

- ეგ აზრი გულში თუ გქონდა, სიტყვიერად როგორ გამიბედე!.. ერთ ლუკმა პურს, როგორც იქნება, ყოველთვის ვიშოვით და თავს დავირჩენთო! - წყენით უპასუხა მამამ.

ბიჭმა მაინც თავისი არ დაიშალა და ერთ დღეს გაიპარა.

ბევრი იარა თუ ცოტა იარა, მივიდა თავიანთ ხელმწიფესთან და მოახსენა:

- დიდებულო ხელმწიფევ, ერთი საწყალი ტყვე ვარ, სხვა ქვეყნიდან გამოპარული, ან შემისყიდე, ან მოჯამაგირედ დამიყენეო!

- რა ხელობა იციო?

- სიმართლეს გამოვიცნობ, არ მოვტყუვდებიო, - უპასუხა ბიჭმა.

- არაა ცუდი ხელობა. შენს თავს რას აფასებო?

- რაცა ვღირდე, ის მომეციო.

ხელმწიფემ ამოიღო ორი ოქროს თუმნიანი, გადაუგდო და უთხრა:

- ამაზე მეტი არა ღირხარო.

ბიჭმა ის ფული თავის მშობლებს გაუგზავნა. თვითონ კი შეაგდეს ერთ ბნელ ოთახში და ხელმწიფის ბრძანებით დღეში ჭიქა წყალი და ერთი მჭადი მისცეს.

ერთხელ ერთმა გლეხმა ხელმწიფეს გამხდარი ცხენი მიუყვანა და უთხრა:

- დიდებულო ხელმწიფევ, ეს ცხენი იყიდეო.

- რას აფასებო?

- ათ თუმანსო!

ხელმწიფეს გაახსენდა თავისი ტყვე და თქვა: მოდი, ვკითხავ და იმის სიმართლეს გავიგებო. გამოაყვანინა მოსამსახურეს და უთხრა:

- ამ ცხენში ათ თუმანს მთხოვენ, ღირსო?

ბიჭმა შემოუარა ცხენს, ახედ-დახედა და უპასუხა:

- მართალია, გამხდარია, მაგრამ ღირს, მხოლოდ ერთი ზნე სჭირს: წყალში დაწოლა იცისო.

ხელმწიფემ გამოართვა ცხენი, ჩააბარა თავის მეჯინიბეებს და უბრძანა, ძღომაზე ეჭმიათ ქერი და ქიშმიში.

გავიდა ერთი თვე. ცხენი ისეთი გახდა, ვარსკვლავებს ეთამაშებოდა. ერთ დღეს ხელმწიფეს გასეირნება მოუნდა. შეაკაზმინა ნაყიდი ცხენი, გაიყოლა თან თავისი ვეზირები და გავიდა ტრიალ მინდორზე.

- მინდა, ჯერ სირბილში გამოვცადო ჩემი ბედაური, - თქვა ხელმწიფემ და მათრახი ჰაერში შეატრიალა. ცხენმა შეათამაშა ფეხები და მერცხალივით გაფრინდა.

- ბარემ წყალშიც გამოვცდიო, - თქვა ხელმწიფემ და ახლა მდინარეში შეაგდო. შუა წყალში არც იქნებოდა შესული, რომ ცხენი უცბად ჩაწვა. ვეზირები მისცვივდნენ და ხელმწიფე ძლივს გამოიყვანეს. ცხენი კი ცურვით გაჰყვა წყალს და, როცა მოეწყინა, გავიდა ნაპირზე. ხელმწიფე შეჯდა ისევ ცხენზე და წამოვიდა. შინ რომ მოვიდა, გამოუძახა ნაყიდ ტყვეს და ჰკითხა:

- ამ ცხენის ზნე შენ რა იცოდიო?

- ეგ ცხენი ფურ-კამეჩის გაზრდილია და წყალში წოლა ჯიშად მოსდგამს. თუ არა გჯერა, მაგის პატრონს ჰკითხეო, - უპასუხა ბიჭმა.

ხელმწიფემ გაგზავნა კაცები და მოაყვანინა ცხენის პატრონი.

- შენეული ცხენი რა ჯიშისააო? - ჰკითხა მეფემ.

- ეგ ჯერ ისევ კვიცი იყო, რომ დედა მოუკვდა, ერთ ფურკამეჩს შევაჩვიე და იმან გაზარდაო, - უპასუხა გლეხმა.

ხელმწიფემ თავის ტყვეს სასმელ-საჭმელი მოუმატა: დღეში ჭიქანახევარი წყალი და ერთი პური მისცა.

ბიჭი ამითიც კმაყოფილი დარჩა და თქვა: მადლობა ღმერთს, მე თუ ამ დღეში ვარ, ჩემი მშობლები ხომ მაინც უკეთესად არიანო.

გავიდა რამდენიმე წელი. ხელმწიფესთან მოვიდა ვიღაც კაცი, გადააწოდა ადამიანის თვალი და უთხრა:

- დიდებულო მეფევ, იყიდე, ნატვრისთვალიაო!

- რას აფასებო?

- რამდენ ოქროსაც შეიწონისო.

დადეს სასწორზე. ვეზირებმა მთელი ხაზინის ოქრო შეუწონეს, მაგრამ ვერ გაეგოთ, რა ხდებოდა. ხელმწიფემ გამოიძახა თავისი ტყვე და უამბო ეს საკვირველი ამბავი.

ბიჭმა აიღო თვალი, გააგორ-გამოაგორა მიწაზე და მოახსენა:

- აბა, ახლა შეუწონეთო!

შეუწონეს აბაზიანი და ახლა იმანაც გადაწონა. ხელმწიფეს გაუხარდა და კიდევ მოუმატა თავის ტყვეს საჭმელ-სასმელი: ორი ჭიქა წყალი და პურნახევარი დაუნიშნა.

ბიჭი ამჯერადაც კმაყოფილი დარჩა და თქვა: მადლობა ღმერთს, მე თუ ამ დღეში ვარ, ჩემს მშობლებს ხომ მაინც ლუკმა-პური აქვსო.

გავიდა რამდენიმე წელი. ერთ დღეს ხელმწიფემ დაიბარა თავისი ვეზირები და უთხრა:

- ჩემი ქვეყანა უნდა შემოიაროთ და ჩემი მომდურავი ხალხი აქ მომგვაროთო.

ვეზირებმა მოახსენეს:

- ჩვენ სიმართლეს არ გვეტყვიან, დიდებულო ხელმწიფევ, უკეთესი იქნება, ტყვე ბიჭი გაგზავნო. იმან ყველაფერი იცის, სიმართლეს შეიტყობსო.

ხელმწიფემ დაიბარა თავისი ტყვე და უბრძანა: ჩემი ქვეყანა უნდა მოიარო და, ვინც ჩემი მომდურავია, ყველა აქ მომიყვანოო.

რა ქმნას საწყალმა ბიჭმა, ხელმწიფის ბრძანებას როგორ გაექცეს?!

ბიჭი წავიდა თუ არა, მთელ ქვეყანაში მაშინვე გავრცელდა ხმა: ვიღაც სიმართლის შემტყობი კაცი მოდის ხელმწიფის უკმაყოფილო ხალხის წასაყვანადო.

ხალხი დაღონდა, არავინ იცოდა, როგორ მოქცეულიყო - ყველა ხელმწიფის მომდურავი იყო. ბევრი იღონეს, ბევრი იფიქრეს და ბოლოს ერთ გამოცდილ მოხუცს მიმართეს: დაგვარიგე, როგორ მოვიქცეთო! იმან უთხრა:

- რა გაშინებთ, ის კაცი რომ მოვა, ყველამ ვთხოვოთ, შეგვინახოს და ხელმწიფესთან ნუ წაგვიყვანს; თუ ის ნამდვილად სიმართლის მთქმელია, მხარს ჩვენ დაგვიჭერსო.

ბიჭი წავიდა ხელმწიფის ბრძანების შესასრულებლად. ბევრი იარა თუ ცოტა იარა, მივიდა იმ ადგილას, სადაც ხალხს მოეყარა თავი. ჯერ ყველა ჩუმად იყო. მერე კი გამოვიდა ის ჭკვიანი მოხუცი და მოახსენა:

- ეს ხომ ვიცით, რისთვისა ხარ გამოგზავნილი. მოდი, შეგვინახე და ხელმწიფესთან ნუ წაგვიყვან, თორემ ყველას სახრჩობელა მოგველის, კანონიც მის ხელშია და ძალაცო.

ბიჭმა უთხრა:

- ნუ გეშინიათ, თუ მხარს დამიჭერთ, ხელმწიფე ვერც თქვენ დაგაკლებთ რასმე და ვერც მე. ყველანი თან გამომყევით და თქვენ მაგიერ მე ვილაპარაკებო.

ხალხი შეფიქრიანდა: რომ გავყვეთ, ვაითუ მიგვიტყუოს და სათითაოდ სახრჩობელაზე ჩამოგვკიდონო.

იფიქრეს, იღონეს და, ბოლოს, ისევ ჭკვიან მოხუცს ჰკითხეს:

- შენ რას გვეტყვი, როგორ მოვიქცეთო?

- ხალხო! როგორც ეს კაცი გვირჩევს, ისე მოვიქცეთ. თუ გაგვყიდა, დაე, ჩვენი და ჩვენი ცოლ-შვილის ცოდვა ამის კისერზე იყოს. ერთხელ დავბადებულვართ, ერთხელ მოვკვდებით, სხვა რა იქნებაო!

ბიჭი გამობრუნდა და მთელი ხალხიც თან წამოიყვანა. ჯერ თვითონ შევიდა ხელმწიფესთან და მოახსენა:

- დიდებულო ხელმწიფევ, ბრძანება შევასრულეო!

- აბა, რა შეიტყვე, მიამბეო!

- ჯერ პირობა მომეცი, რომ სიმართლის მოხსენებისათვის არ გამირისხდებიო!

ხელმწიფემ შეჰფიცა, რომ დამშვიდებით მოუსმენდა. ბიჭმა დაიწყო:

- ხელმწიფევ, ხალხი კარგი გყავს, მაგრამ თვითონ შენა ხარ უმადური! შორს რომ არ წავიდეთ, ჩემს თავზე ავიღოთ: ცოცხალი ადამიანი ორ თუმნად მიყიდე, გამხდარ ცხენში კი ათი თუმანი მიეცი. ესეც არაფერი! იმ გლეხმა ის ცხენი შენს დასახრჩობად მოგყიდა და სიკვდილს მე გადაგარჩინე, მადლობის ნიშნად ნახევარი ჭიქა წყალი მომიმატე და ნახევარი პური. ესეც არაფერი! მეორე კაცმა თვალი მოგიტანა და იმ თვალში მთელი შენი ხაზინა მიჰქონდა. ის თვალი ხარბი კაცისა იყო, იმას შავი მიწის მეტი არაფერი გააძღებდა. მეც იმიტომ გავაგორ-გამოვაგორე და მიწა შევალოცე, აქაც გიხსენ, შენ კი მადლობის ნიშნად ნახევარი ჭიქა წყალი მომიმატე და ნახევარი პური. ესეც არაფერი! მთელი ქვეყანა შემოვიარე და შენი მადლიერი კაცი ვერავინ ვნახე. აი, ის მომდურავი ხალხი თან წამოვიყვანეო!

ხელმწიფე განრისხდა და ვეზირებს უბრძანა:

- სათითაოდ ჩამოახრჩეთ ყველა! აკვნის ბავშვიც კი არ გაუშვათ ცოცხალიო!

- ხალხო, სამართალი ჩვენ თვითონ გავუჩინოთ ხელმწიფესო! - დაიძახა ბიჭმა.

მართლაც, იგრიალა ხალხმა, დაიჭირეს უმადური ხელმწიფე, მისი ნაზირ-ვეზირები და ყველა ერთად ჩამოახრჩეს.

ხელმწიფედ ის ბიჭი დააყენეს, იმ დღიდან ისეთი ბედნიერი და მშვიდობიანი ცხოვრება დამყარდა, რომ მგელი თხას მეგობრობდა და კატა თაგვს ესარჩლებოდა.